همه چیز در مورد بسته بندی فعال

در دهه‌ اخیر، نقش بسته‌ بندی در صنعت مواد غذایی به عنوان یک عامل بسیار حیاتی و تأثیرگذار در جلب رضایت مصرف‌کنندگان و ارتقاء کیفیت محصولات به شدت تغییر کرده است. با پیشرفت روزافزون فناوری‌ها و تغییر در نیازها و ترجیحات بازار، بسته‌ بندی مواد غذایی از جوانب مختلف تحولات قابل مشاهده‌ای را تجربه می‌کند.

تقاضاهای به روز مصرف‌کننده، از جمله دستیابی به غذاهای ایمن‌تر، سالم‌تر و با کیفیت بالاتر، باعث تغییر در رویکردها و فناوری‌های بسته‌ بندی شده است. مصرف‌کنندگان امروزی، علاوه بر اهتمام به کیفیت و ایمنی محصولات، تاکید بیشتری بر تازگی و ماندگاری طولانی غذاها دارند. این نیاز به بسته‌ بندی‌های نوین و پیشرفته منجر به ایجاد فناوری‌های بسته‌ بندی جدید گردیده است.

بسته بندی فعال (AP) نمونه‌ای از این پیشرفت‌ها هستند که با ارائه امکاناتی چون برطرف‌کننده گازهای حاصل از فرآیند تولید مواد غذایی و راهکارهای ماندگاری بیشتر، به تأمین نیازهای مصرف‌کنندگان پاسخ می‌دهند. به‌علاوه، ترجیح به بسته‌ بندی‌های شفاف و راحت نیز موجب توسعه و بهبود فناوری‌های بسته‌ بندی شده است.

 

بررسی بسته­ بندی فعال

در زمینه صنایع غذایی، بسته‌ بندی یک نقش بسیار حیاتی ایفا می‌کند. برخی از محصولات این صنایع به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص نیاز به بسته‌ بندی خاص و خودکار دارند و همچنین نیاز به بسته‌ بندی حرارتی (self-heating/cooling) دارند.

این محصولات شامل فرآورده‌های گوناگونی مانند مواد غذایی حاوی گردو، کشمش، روغن‌های گیاهی، محصولات آردی و لبنیات هستند. بسته‌ بندی این محصولات متناسب با خصوصیات و نیازهای خاص آنها انجام می­‌شود.

بسته‌ بندی حرارتی مخصوصاً در صورتی کاربرد دارد که محصول احتیاج به نگه‌داری در شرایط حرارتی خاص داشته باشد. این فرآیند می‌تواند به ماندگاری و کیفیت بهتر محصولات کمک کرده و همچنین میزان هدر رفت انرژی در طول زمان را به حداقل برساند.

 

این روش‌ها به دلیل کارایی بالا و تأثیرگذاری در بهبود ماندگاری و کیفیت محصولات، به عنوان راهکارهای موثری در صنعت بسته‌ بندی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

 

تاثیر بسته­ بندی در مواد غذایی

مواد غذایی تازه پس از برداشت یا ذبح، دارای سیستم‌های بیولوژیکی فعالی هستند و اتمسفر داخل بسته‌ بندی به دلیل فعالیت‌های متابولیکی مداوم، با تولید گاز و رطوبت تغییراتی را تجربه می‌کند. نوع بسته‌ بندی نیز بر ترکیب این اتمسفر تأثیرگذار است، زیرا برخی از پلاستیک‌ها محافظت کمی در برابر گازها و رطوبت دارند.

در حین فرآیند بسته‌ بندی، متابولیسم مواد غذایی ادامه پیدا می‌کند و تا زمانی که اکسیژن موجود در بسته‌ بندی مصرف نشده باشد، ادامه می‌یابد و باعث افزایش دی‌اکسید کربن و تولید رطوبت می‌شود. این شرایط باعث رشد میکروارگانیسم‌های فسادزا می‌شود و میوه و سبزیجات را آلوده کرده و خراب می‌کند. بسیاری از گیاهان غذایی از متابولیسم معمول خود، اتیلن تولید می‌کنند، که به عنوان یک ترکیب آلی ساده باعث تحریک رسیدن گیاهان می‌شود. این امر باعث سریع رسیدن میوه‌ها می‌شود، حتی زمانی که در یخچال نگه داشته شوند.

تحقیقات نشان داده است که هر نوع ماده غذایی تازه میزان رطوبت و گاز خاص خود را برای بالا رفتن ماندگاری دارد. تأثیر اتمسفر اطراف ماده غذایی بر ماندگاری مواد غذایی فرآوری شده نیز اهمیت دارد. برای برخی محصولات فرآوری شده، حضور عامل کاهش‌دهنده سطح اکسیژن مفید است زیرا از تغییر رنگ گوشت و پودر شیر جلوگیری می‌کند. در مواردی همچون گوشت‌های فرآوری شده و تازه، پنیرها و انواع نان‌­ها، دی‌اکسید کربن می‌تواند اثر ضدمیکروبی داشته باشد.

 

سیستم‌های بسته بندی فعال

در سیستم‌های بسته بندی فعال، از مواد بسته‌ بندی استفاده می‌شود که در تعامل با گازهای موجود در محیط داخل بسته‌ بندی، فعل و انفعالاتی را ایجاد می‌کنند و در نتیجه، عمر ماندگاری محصول افزایش می‌یابد.

اخیراً در این زمینه، نوآوری‌ها و ابداعات فنی به کنترل دقیق‌تر گازهای مختلف در داخل بسته‌ بندی می‌پردازند. از جمله این نوآوری‌ها، استفاده از جاذب‌های شیمیایی برای جذب گازها یا ترکیبات شیمیایی دیگر است که یک گاز را به شکل مورد نیاز آزاد می‌سازند. در جدول زیر، برخی از محدوده‌های کاربرد کنترل اتمسفر با بسته بندی فعال که با موفقیت به کار گرفته شده‌اند، آمده است:

 

• گیرنده (جاذب) اتیلن

 این جاذب به مواد فیلم بسته‌ بندی افزوده می‌شود و اتیلن تولید شده در مدت زمان رسیدن میوه‌ها یا سبزیجات را کاهش می­‌دهد. این واکنش برگشت‌ناپذیر است و مقادیر کمی از ماده جاذب برای حذف اتیلن در غلظت‌های تولید شده، کافی است. این سیستم دارای خصوصیتی است که با افزایش مصرف ماده جاذب، رنگ صورتی می‌گیرد که به عنوان شاخص میزان واکنش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• جاذب اکسیژن

حضور اکسیژن در بسته‌های مواد غذایی می‌تواند فرآیند فساد را تشدید کند. از سیستم‌های مختلف جذب اکسیژن برای کنترل رشد کپک‌ها و همچنین پیشگیری از اکسیداسیون روغن‌های نباتی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، ساشه‌های حاوی مواد جاذب اکسیژن می‌توانند در انواع نان­‌ها و پنیر مصرف شده و عمر ماندگاری آن‌ها را بهبود بخشند.

 

• کنترل رطوبت

کندانس شدن یا تعریق، به خصوص در بسته‌ بندی سبزیجات و میوه‌ها، یک مسئله مهم است. در بسته‌های مقوایی گل‌های تازه که برای صادرات مهم هستند، حفظ رطوبت نسبی حول گل‌ها اهمیت دارد. این امر جلوی کندانس شدن را می‌گیرد و از آسیب به محصولات جلوگیری می‌کند. حفظ رطوبت نسبی بالا در بسته‌ بندی به معنای حفظ خطر کندانس شدن در تغییرات دمای گل‌ها است.

 

• خروج دی‌اکسید کربن

دی‌اکسید کربن با مقادیر بالا در بسته‌ بندی مواد غذایی، مخصوصاً در گوشت تازه، ماکیان، ماهی، پنیرها، و توت‌فرنگی، به دلیل توقف رشد میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، نیاز به تنظیم غلظت‌های دقیق دی‌اکسید کربن متناسب با نوع ماده غذایی وجود دارد. بکارگیری بسته‌ بندی با اتمسفر اصلاح شده ممکن است نیاز به تولید فعال دی‌اکسید کربن داشته باشد تا اتمسفر مطلوب حفظ شود.

 

خروج بازدارنده‌های میکروبی

• اتانول

اتانول به عنوان یک بازدارنده میکروبی شناخته شده و در حوزه‌های پزشکی و دارویی مورد استفاده قرار دارد. استفاده از اتانول به صورت اسپری قبل از بسته‌ بندی مواد غذایی، مانند نان و محصولات نانی، به افزایش ماندگاری کمک می‌کند. سیستم آزادسازی اتانول با استفاده از ساشه کوچک در داخل بسته‌ بندی، به عنوان یک متد جدید توسعه یافته است.

 

• دی‌اکسید سولفور

دی‌اکسید سولفور به عنوان کنترل‌کننده رشد کپک‌ها در برخی مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مثال انگورهای زینتی، بخاردهی با استفاده از دی‌اکسید سولفور به کنترل رشد کپک‌ها کمک می‌کند. بخاردهی با سیستم‌های خروج آهسته و آزادسازی تدریجی دی‌اکسید سولفور برای انگورها انجام می‌شود. این سیستم‌ها توانمندی بالقوه برای استفاده در انگورها و مواد غذایی دیگر با حساسیت کمتر نسبت به رطوبت و دما را دارند.

 

این سیستم‌ها به کنترل موارد مشخص در بسته‌ بندی مواد غذایی کمک می‌کنند و باعث ماندگاری و حفظ کیفیت محصولات مختلف خواهند شد.

 

سخن آخر

در این مقاله به اهمیت بسته بندی فعال در حفظ محصولات مختلف، به ویژه در زمینه صنایع غذایی و فرآورده‌های کشاورزی، پرداخته­ایم. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بسته‌ بندی‌های فعال می‌توانند علاوه بر افزایش عمر و ماندگاری محصولات، خصوصاً در شرایط انتقال و نگهداری، به حفظ کیفیت و ارزش غذایی کمک کنند.

روند تحقیقات و بررسی‌های بیشتر در زمینه بسته‌ بندی فعال نشان می­‌دهد که این مطلب نقش مهمی در توسعه تکنولوژی‌های پیشرفته بسته‌ بندی ایفا می‌­کند و از طریق آن، می­‌توانند تازگی و ایمنی محصولات غذایی را تضمین نماید.

 

سوالات متداول

• بسته بندی فعال چیست؟

 بسته‌ بندی فعال یک فناوری نوین است که از ترکیب مواد فعال و پوشش‌های بسته‌ بندی به منظور حفظ کیفیت و ایمنی محصولات غذایی و دیگر مواد مصرفی استفاده می‌کند.

 

• بسته بندی فعال چه فوایدی دارد؟

 بسته‌ بندی فعال به افزایش ماندگاری محصولات کمک کرده و از فساد، تغییرات شیمیایی و میکروبی در محصولات جلوگیری می‌کند. همچنین، این فناوری می‌تواند به حفظ ویتامین‌ها، مواد مغذی و طعم اصلی محصولات کمک کند.

 

 

• آیا بسته بندی فعال در جهت سلامت مصرف‌کننده مورد استفاده قرار می­گیرد؟

 بله، بسته‌ بندی فعال با استفاده از مواد معمولاً ایمن و مورد تأیید برای مصرف انسان طراحی می‌شود. این فناوری با هدف افزایش ایمنی و کیفیت محصولات توسعه یافته است.

 

• آیا بسته بندی فعال قابل بازیافت است؟

 بسته‌ بندی فعال همانند دیگر انواع بسته‌ بندی‌ها، می‌تواند متناسب با استانداردها و تکنولوژی‌های بازیافت تبدیل شود. استفاده از مواد بازیافت‌پذیر در بسته‌ بندی فعال نیز مورد توجه قرار گرفته است.

 

• آیا بسته بندی فعال موجب افزایش هزینه محصولات می‌شود؟

 ابتدا ممکن است بسته‌ بندی فعال هزینه بیشتری داشته باشد، اما درازمدت، با کاهش ضایعات و افزایش ماندگاری محصولات، می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش ارزش محصولات منجر شود.